De wereld om ons heen
Door klimaatverandering, drukte in de ondergrond en verontreiniging van bronnen staat de drinkwaterlevering onder druk. Intussen neemt de drinkwatervraag toe, onder meer door bevolkingsgroei en perioden van warmte en droogte. Om drinkwater voor de toekomst veilig te stellen is een watertransitie nodig. Doel: een nieuw watersysteem, waarin wij als samenleving duurzaam en circulair met zoetwater omgaan.
Drinkwatervraag blijft stijgen
In Nederland stijgt de vraag naar drinkwater. Naar verwachting gebruiken we in heel Nederland in 2040 tot 30 procent meer drinkwater (Global Economy-scenario RIVM). In het rapport uit 2015 voorspelt het RIVM een groei in het watergebruik. Ook in het Vitens-gebied neemt de drinkwatervraag toe; tussen 2015 en 2021 met 6,3 procent. Het RIVM werkt momenteel in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat aan een landelijk overzicht van leveringszekerheid voor de periode van 2022 tot 2030. In 2021 is de rapportage in concept opgeleverd. Op basis van van de eerst gedeelde inzichten zal de drinkwatervraag naar verwachting nog sterker toenemen.
De stijgende drinkwatervraag heeft een aantal oorzaken:
Klimaatverandering
Bevolkingsgroei
Economische groei
Klimaatverandering
Door klimaatverandering krijgt Nederland volgens het KNMI te maken met een toename van droge lentes en zomers en meer extreme zomerse buien. Dit heeft gevolgen voor de drinkwatervraag, de grondwatervoorraden én de kwaliteit van de zoetwaterbronnen.
Reddingsplan voor de Utrechtse Heuvelrug
De Utrechtse Heuvelrug kampt met verdroging én wateroverlast. Gebiedspartners, waaronder Vitens, slaan de handen ineen om water in het gebied langer vast te houden, beter te laten infiltreren en wateroverlast te voorkomen. Directeur-rentmeester Saskia van Dockum van stichting Het Utrechts Landschap vertelt over de aanpak.
Als de temperatuur in Nederland stijgt, dan stijgt ook het waterverbruik. Mensen sproeien vaker hun tuin, nemen een extra douche of laten hun opzetzwembad vollopen. Er is dan niet direct minder water beschikbaar, maar we verbruiken tijdens deze zogeheten piekperioden allemaal vele tientallen liters per dag extra. Ook heeft een stijging van de temperatuur invloed op het watersysteem doordat er meer water verdampt.
2021 was voor Nederland een relatief nat jaar. Met name in de zomermaanden viel er meer neerslag dan gemiddeld. Dit zorgde voor minder drinkwaterverbruik en piekperioden dan de jaren ervoor. Daardoor konden we de watervraag eenvoudig opvangen en was er in zeer beperkte mate een overschrijding van onze vergunningen [1]. Alleen in juni was er een korte piek in het waterverbruik met 40 procent meer drinkwatervraag dan normaal. Dat kwam doordat het de eerste helft van deze maand warm, zonnig en droog was.
Bevolkingsgroei
De drinkwatervraag stijgt ook door de toenemende bevolking in Nederland. Volgens het CBS groeide de bevolking van Nederland in 2021 met naar schatting 118 duizend inwoners. Dat is een verdubbeling ten opzichte van 2020. Ook zijn er steeds meer huishoudens, omdat vooral meer ouderen in de toekomst alleen wonen, en komen er meer eenpersoonshuishoudens bij.
Deze bevolkingsgroei is ook binnen het verzorgingsgebied van Vitens zichtbaar. Steden als Utrecht en Almere groeien sterk. Ook neemt in bijna elke regio het aantal huishoudens toe. Hierdoor neemt de drinkwatervraag toe.
Economische groei
Verder is de economische groei van invloed op de watervraag. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek groeide de Nederlandse economie in 2021 met bijna 5 procent. Bedrijven gebruiken steeds meer drinkwater.
Betrouwbaar drinkwater staat onder druk
Om aan de stijgende vraag naar drinkwater te voldoen, moeten we onze winningen en infrastructuur uitbreiden en waterreserves vergroten. Door diverse factoren staat de levering van betrouwbaar drinkwater echter onder druk:
Afname van de beschikbare hoeveelheid zoetwater
Drukte in de ondergrond
Toename van verontreiniging
Afname van de beschikbare hoeveelheid zoet water
Door een relatief nat jaar is er minder droogte geweest waardoor de natuur weer beter kon herstellen. Daarnaast is het grondwaterpeil weer gestegen. Een relatief ‘nat jaar’ neemt niet weg dat door toenemende droogte, snelle afvoer van regenwater en verzilting de beschikbare hoeveelheid zoetwater afneemt. Extreme regenval helpt wel tegen kortdurende droogte, maar helpt niet om structurele verdroging tegen te gaan. Dit komt omdat het lang duurt voor dit regenwater de grondwaterbronnen van Vitens, diep in de bodem, bereikt. Daarnaast wordt dit water grotendeels direct afgevoerd richting rivieren en de zee. Daarom pleit Vitens voor een duurzaam waterecosysteem waarin water beter wordt vastgehouden. Het door Vitens ontwikkelde concept Panorama Waterland als oplossing voor de langere termijn komt steeds meer in de belangstelling te staan. Het is belangrijk dit concept met onze externe partners middels pilots en experimenten in de praktijk verder te ontwikkelen.
Bron afbeelding: BN De Stem
Natte zomer geeft lucht, maar urgentie blijft
‘We moeten ons niet in slaap laten sussen door een nat jaar', benadrukt directievoorzitter Jelle Hannema. Droogte en regenval zijn twee kanten van dezelfde medaille, genaamd klimaatverandering. Lees het interview met Jelle Hannema over de natte zomer.
Steeds meer beslag op grond en bronnen
Vitens maakt drinkwater uit grondwater, maar het is steeds lastiger om deze bronnen te vinden en te behouden. Dit komt onder meer doordat het drukker wordt in de Nederlandse ondergrond, door groeiende steden, de zoektocht naar hernieuwbare energiebronnen, zoals aardwarmte, en de aanleg van warmtenetten.
Drinkwater is een intrinsiek duurzaam product. Wij ondersteunen dan ook de opgave voor de energietransitie. Tegelijkertijd zien wij dat voor alternatieven voor aardgas, zoals geothermie en wko’s (warmte- en koudeopslag) diep in de grond moet worden geboord. Het is mogelijk dat bij deze activiteiten grondwaterbronnen vervuild raken, geeft de Algemene Rekenkamer aan. Vanwege de risico’s voor het grondwater zijn dit soort bodemactiviteiten verboden in grondwaterwingebieden of -beschermingsgebieden. Voor het veiligstellen van de drinkwaterbronnen is functiescheiding nodig. Op die manier kunnen aardwarmte en drinkwaterwinning in goede balans naast elkaar plaatsvinden.
Bron: Algemene Rekenkamer. Bescherming drinkwater bij het boren naar aardwarmte. Stille wateren in diepe gronden, 2021
Ondanks de noodzaak van deze functiescheiding zien we dat in (politieke) beleidsvoering steeds meer ruimte ontstaat om deze scheiding los te laten. Dit brengt risico’s, zoals vervuiling van het grondwater waardoor de drinkwaterbronnen verontreinigd kunnen worden. Vitens pleit ervoor om deze functiescheiding in stand te houden.
Ons uitgangspunt is dat het watersysteem en het drinkwatersysteem onderdeel zijn van de fysieke leefomgeving, die we ook gebruiken voor natuur, landbouw, wonen en de energietransitie. Hierbij is het vaak zoeken naar de juiste balans. Als wij meer water willen vasthouden, heeft dat gevolgen voor andere gebruikers van het watersysteem, zoals de landbouw en de natuur.
We werken graag mee aan een duurzaam Nederland waarin alle maatschappelijke functies naast elkaar kunnen bestaan. Daarom kiezen we voor een integrale benadering waarbij we met andere gebruikers samenwerken aan oplossingen en de ontwikkeling van een klimaatbestendig watersysteem.
Verontreiniging van bronnen
Tot slot staat ook de kwaliteit van drinkwater onder druk. In 2027 moeten alle EU-lidstaten aan de Kaderrichtlijn Water (KRW) voldoen. Dit is een richtlijn die bepaalt hoe schoon de kwaliteit van oppervlakte- en grondwater (onze drinkwaterbronnen) in Europese landen moet zijn. Maar Nederland gaat zonder aanvullende maatregelen de ambities van de KRW hoogstwaarschijnlijk niet halen. Daarom vragen wij om zo veel mogelijk inzet om de KWR-doelen toch in 2027 te behalen.
Hoewel verontreinigingen met name in oppervlaktewater worden aangetroffen, neemt ook het risico op vervuiling van het grondwater toe. Dit baart ons zorgen. Door industrie en landbouw komen er in rap tempo (nieuwe) onwenselijke stoffen in het grondwater. Bijvoorbeeld industriële stoffen of nitraten. Hierdoor moeten we het water meer zuiveren om drinkwater van te maken.
PFAS: eenmaal in het milieu, niet meer eruit
De drinkwatersector pleit voor een totaal verbod op PFAS. Volgens Lara Peters, expert bij kenniscentrum Milieu Centraal, moeten we voorkomen dat PFAS in het milieu terechtkomt. ‘Saneren van de bodem vanwege verontreinigingen is heel complex.’
- 1 Eén keer werd dit jaar de vergunning overschreden (Sint Jansklooster) maar dat lag niet aan de weersomstandigheden.