Waterschaarste

De stijgende vraag naar water, door onder andere klimaatverandering en bevolkingsgroei, maakt dat water een steeds schaarser goed wordt. Bovendien is Nederland van oudsher ingericht op het zo snel mogelijk afvoeren van water, terwijl dit nadelig is voor het grondwaterpeil. En daarmee voor de natuur, landbouw en drinkwaterbedrijven zoals Vitens. Kortom: het watersysteem staat steeds meer onder druk. Het is daarom noodzakelijk dat we hier anders naar gaan kijken.

Door de toenemende vraag heeft Vitens op de korte termijn meer vergunningen nodig om (grond)water te kunnen winnen om drinkwater van te maken. Bij vergunningverlening hebben we echter op steeds meer plekken te maken met bestuurlijke, juridische en ruimtelijke belemmeringen. Ook zorgt de onttrekking van (extra) grondwater soms voor weerstand van de omgeving. Daardoor kan Vitens de benodigde productiecapaciteit maar beperkt realiseren. Andere belemmeringen zijn de toenemende schaarste in menskracht en middelen, de stikstofregels en netcongestie.

Voor de lange(re) termijn, na 2030, werkt Vitens samen met stakeholders aan een robuust systeem met drinkwaterwinningen die zo weinig mogelijk impact hebben op natuur en omgeving (de strategische harten). Hiervoor kijken we ook naar alternatieve bronnen om drinkwater van te maken. Door naast diep grondwater ook in te zetten op het innemen van oppervlaktewater, oevergrondwater en ondiep grondwater maken we onze beschikbare broncapaciteit groter en daarmee beter bestand tegen kwetsbaarheden als gevolg van weersextremen (zoals langdurige droogte). Zo ontwikkelen we een toekomstbestendig en duurzaam watersysteem. Dit is een proces van tientallen jaren. Daarom zetten we de komende jaren nog steeds in op het winnen van extra grondwater, maar wel op een zo duurzaam mogelijke manier.

Tot slot moet niet alleen het winnen van water anders. Ook is het belangrijk dat (zakelijke) klanten duurzaam met drinkwater omgaan. Kortom: duurzame drinkwaterwinning betreft de gehele keten.

Totale Reserves

Voldoende reserves zijn van belang om nu en in de toekomst te kunnen voldoen aan de watervraag. De KPI ‘Totale Reserves’ geeft aan hoeveel van onze in totaal 10 clusters beschikken over voldoende winvergunningen. Voldoende betekent dat we in een cluster beschikken over genoeg vergunningsruimte om aan de huidige drinkwatervraag te voldoen, plus 10% extra vergunningsruimte voor uitbreiding van de infrastructuur.

Het hebben van onvoldoende vergunningsruimte in een cluster, kan voor grootzakelijke klanten betekenen dat we soms 'nee' moeten verkopen wanneer zij een wateraansluiting willen. Ook kan de bouw van nieuwbouwwoningen op het spel komen te staan, doordat de woningen niet aangesloten kunnen worden op water. 

Resultaten 

Toelichting 
De 2 clusters die in 2023 beschikten over voldoende winvergunningen, zijn dezelfde clusters als in 2022: Overijssel-Noord en Utrecht-Zuid. 

Initiatieven 2023

• In 2023 vond veelvuldig bestuurlijk overleg plaats met de provincies. Hierin hebben we het drinkwaterbelang en de urgentie van onze uitdagingen op de kaart gezet. Doel van deze overleggen is (bestuurlijke) belemmeringen op vergunningen weg te nemen.

• De provincie Friesland verleende Vitens in 2023 een vergunning voor het onttrekken van 6,5 miljoen kuub grondwater per jaar op de voorgenomen winlocatie Luxwoude. 

• We sloten in 2023 een contract af voor de levering van 2 miljoen kuub drinkwater door het Drentse drinkwaterbedrijf WMD naar Friesland. Hierdoor is in deze provincie 2 miljoen kuub minder vergunningsruimte nodig. Deze 2 miljoen kuub is immers vergund door de provincie Drenthe aan WMD. 

• We voerden onderzoek uit naar mogelijke winlocaties met het oog op brondiversificatie voor de langere termijn:  

• • In 2023 is de samenwerking met marktpartijen voor het ontwerp van een nieuw drinkwaterconcept succesvol opgestart. Vitens werkt aan een proef- en ontwikkellocatie in de IJsselvallei (LivingLab). Binnen dit drinkwaterconcept van de toekomst willen we gebruikmaken van alternatieve bronnen voor drinkwater en de realisatietijd verkorten ten opzichte van reguliere doorlooptijden. Het doel is binnen 5 jaar een concept te realiseren met een startcapaciteit van 5 miljoen kuub. 

  • Ook in andere regio’s onderzocht Vitens mogelijkheden om water te winnen uit andere bronnen dan grondwater, waaronder de Boven-IJssel, ‘t Gooi en het Ketelmeer. 

Vooruitblik 

• Met de vergunning voor Luxwoude beschikt cluster Friesland in 2024 over voldoende totale reserves.

• De vergunningsaanvraag voor uitbreiding bij Epe (cluster Gelderland-Noord) wordt begin 2024 ingediend. Hierover verwachten we in 2025 een definitief besluit. 

Afbeelding: Vitens clusterindeling

Operationeel Verschil 

Het operationeel verschil is het verschil op jaarbasis tussen de noodzakelijke productiebehoefte en de huidige beschikbare zuiveringscapaciteit. De kritieke prestatie-indicator (KPI) ‘Operationeel Verschil’ geeft aan hoeveel van onze in totaal 10 clusters beschikken over een positief operationeel verschil. Een positief operationeel verschil betekent ten minste 10% operationele reservecapaciteit boven op de drinkwatervraag. Met het beter benutten van de productie- en distributiecapaciteit van bestaande locaties of het bouwen van nieuwe locaties, kan de operationele capaciteit verhoogd worden. 

Een positief operationeel verschil is van belang om flexibel in te kunnen spelen op veranderingen in de drinkwatervraag. Is in een cluster sprake van een negatief operationeel verschil, dan moeten we tijdens piekvragen (bijvoorbeeld in droge en hete periodes) mogelijk de waterdruk verlagen om onze klanten van drinkwater te kunnen blijven voorzien.

Resultaten 

Toelichting 
De 2 clusters die in 2023 beschikten over voldoende positief operationeel verschil zijn dezelfde clusters als in 2022: Gelderland-Oost en Flevoland. In een aantal andere clusters vond wel uitbreiding plaats van de productiecapaciteit. Deze uitbreiding is (vooralsnog) onvoldoende om te voldoen aan de KPI. 

Initiatieven 2023

• In Fikkersdries (Gelderland-Zuid) wordt de capaciteit uitgebreid met 1,5 miljoen kuub per jaar. De geplande uitbreiding van productielocatie Lochem (Gelderland-Oost) liep door lange levertijden van materialen vertraging op. 

• Sinds december 2023 levert Drinkwaterbedrijf WMD drinkwater uit Drenthe. Deze levering compenseert de teruggebrachte capaciteit op de locatie Terwisscha om verdere verdroging van nationaal park Drents-Friese Wold te voorkomen. Een mooi voorbeeld van grensoverschrijdende samenwerking ten behoeve van optimale maatschappelijke kosten en baten. 

Vooruitblik 

• Met de uitbreiding van Fikkersdries komt het cluster Gelderland-Zuid in 2024 hoogstwaarschijnlijk op orde. Gezien de stijgende watervraag is het wel noodzakelijk de operationele capaciteit in Fikkersdries verder uit te breiden. Deze uitbreiding wordt gerealiseerd met de bouw van een nieuw productiebedrijf. 

• De productiecapaciteit wordt op verschillende plaatsen uitgebreid: in Lochem met 0,8 miljoen kuub per jaar, in Cothen met 1,0 miljoen kuub per jaar en in Vechterweerd met 2,0 miljoen kuub per jaar. Hiertegenover staat de sluiting van de productielocatie in Doorn (= -0,8 miljoen kuub per jaar), vanwege de kwetsbaarheid van deze winning. 

Stimuleren duurzaam watergebruik
Om nu en in de toekomst te kunnen voldoen aan de watervraag zet Vitens niet alleen in op het vergroten van het aanbod, maar ook op het verkleinen van de vraag. Dit doen we onder andere door te lobbyen voor watervriendelijke nieuwbouw, deel te nemen in pilots rondom watervriendelijk bouwen, onderzoeken van gedragsverandering rondom duurzaam watergebruik en het voeren van publiekscampagnes. Verder adviseren we onze zakelijke klanten hoe zij hun watergebruik kunnen verminderen en kijken we uiteraard ook kritisch naar ons eigen waterverbruik. 

Initiatieven 2023 
Acties bij particulieren: 

• ‘Wijs met drinkwater’-campagne: we ontwikkelden een vernieuwde aanpak voor het stimuleren van duurzaam watergebruik in de zomer (droge periode met hoog verbruik) via sociale media door betaalde advertenties op TikTok en Facebook. 

• Realiseren van gedragsverandering:  in 2023 is door een gedragsteam Huishoudelijke klanten een onderzoek uitgevoerd naar kansrijke gedragingen die voor de consument haalbaar zijn als het gaat om waterbesparing. Denk aan de wasmachine pas draaien als deze vol is. De komende jaren wordt actief ingezet op deze gedragingen.

Acties bij klein- en grootzakelijke klanten: 

• Samenwerkingsovereenkomst Vitens-MKB Nederland: Vitens en MKB Nederland werken sinds eind 2023 samen om ondernemers en hun klanten te stimuleren duurzaam en bewust met drinkwater om te gaan. 

• Toetsingskader voor verantwoord waterverbruik: nieuwe zakelijke drinkwateraanvragen worden sinds 1 januari 2023 getoetst op extra criteria, waaronder passend gebruik van drinkwater en de eventuele bijdrage die het bedrijf levert aan duurzaam watergebruik van zijn eindgebruikers. 

Acties binnen de operatie van Vitens:  

• Op productiebedrijf Vechterweerd is een proefonderzoek uitgevoerd om waterverlies bij de zuivering te verminderen. Dit onderzoek toonde aan dat het waterverlies 10 tot 12% gereduceerd kan worden.  

• Een deel van het drinkwater dat we produceren wordt niet in rekening gebracht (NIRG). Dat komt onder meer door lekverliezen. In vergelijking met andere drinkwaterbedrijven heeft Vitens in 2023 met 6,7% een gemiddeld lekverlies. Toch zien we onze NIRG langzaam oplopen. Een lekdetectieteam heeft als doel de NIRG te verminderen. Dit doet het team door lekken op te sporen met behulp van satellietbeeld en inspectierobots. Er zijn in 2023 (sluimerende) lekken opgespoord met een volume van 2,3 miljoen kuub per jaar.