Leveren van kwalitatief goed drinkwater
Onze primaire opdracht is duidelijk: Vitens moet betrouwbaar en betaalbaar drinkwater leveren. Drinkwater is belangrijk voor een gezonde en economisch sterke samenleving. Vitens moet dus zorgen voor genoeg drinkwater van hoge kwaliteit. Voor nu, maar ook voor in de toekomst.
Hiermee begint onze taak bij het actief beschermen van onze grondwaterbronnen. Dit doen wij allereerst door lobby te voeren om drinkwatergebieden via wet– en regelgeving te beschermen tegen schadelijke invloeden. Hiervoor is een Public Affairs-team ingericht dat via een stuurgroep rapporteert aan de directie. Daarnaast beschermen we onze bronnen door het bewaken en verbeteren van biodiversiteit in onze wingebieden en door het hergebruiken van duurzame reststromen die vrijkomen tijdens het waterzuiveringsproces.
Vervolgens is het onze taak om de kwaliteit van het drinkwater te borgen door gerichte zuiveringen. We hanteren bij deze zuivering een kwaliteitsbeleid die op veel vlakken strenger is dan ons wettelijk is voorgeschreven. Na de zuivering is het belangrijk dat we de kwaliteit continu monitoren. Het monitoren van het drinkwater gebeurt door de afdeling Winning & Zuivering die het uitgaande water controleert. Daarnaast nemen monsternemers van ons laboratorium dagelijks watermonsters bij klanten thuis. Deze worden op kwaliteit getest in ons laboratorium zodat we bij afwijking snel tot actie kunnen overgaan. Uit ons kwaliteitsbeleid volgen Kritieke Prestatie-Indicatoren (KPI's) die per kwartaal worden gerapporteerd in het concernbrede dashboard. De eerstelijnmanagers zijn verantwoordelijkheid voor de voortgang en resultaten hiervan en deze worden periodiek besproken met de directie.
Er zijn vijf thema's waar Vitens op meet en stuurt om ervoor te zorgen dat onze klanten ook in de toekomst kunnen blijven vertrouwen op betrouwbaar en betaalbaar drinkwater:
De kwaliteit van ons drinkwater.
Leveringszekerheid van drinkwater.
Bescherming van grondwaterbronnen.
Natuurbeheer en -behoud.
Materiaalstromen.
Kwaliteit van drinkwater
Een uitstekende waterkwaliteit heeft een hoge prioriteit vanwege de gezondheid, beleving en tevredenheid van onze klanten.
Hogere WKI-score
Een belangrijke maat voor de kwaliteit van ons drinkwater is de Water Kwaliteitsindex (WKI). De WKI laat zien in welke mate water voldoet aan de wettelijke normen zoals bepaald in het Drinkwaterbesluit. Hoe lager de score op de éénpunts WKI-schaal, hoe hoger de kwaliteit van het water. Een score 0 is het hoogst haalbare en wij streven ernaar deze waarde zo dicht mogelijk te benaderen. Onze doelstelling is om een WKI van 0,020 te halen. In 2018 was onze WKI-score 0,026 (vergelijk: 2017: 0,017, 2016: 0,018).
De oorzaak van de hogere WKI-score dit jaar was een positieve legionella-meting in het productiebedrijf Fledite bij Zeewolde en op productiebedrijf Weerselo. Daarnaast zijn er enterococcen aangetroffen op productiebedrijf Vlieland.
Meer ILT-meldingen
Een andere maat voor de waterkwaliteit is het aantal meldingen van overschrijdingen aan de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). Dergelijke meldingen doen we op basis van de Drinkwaterwet. Onze doelstelling is om jaarlijks maximaal 40 ILT-meldingen te doen. In 2018 deden we 70 ILT-meldingen (vergelijk: 2017: 45, 2016: 50).
Dat het aantal ILT-meldingen dit jaar hoger uitvalt dan de doelstelling heeft meerdere oorzaken: verontreiniging bij werkzaamheden, gevolgen van koude winter en stormschade. De ILT-meldingen dit jaar hadden vooral betrekking op de bacteriën E. coli en Enterococcen.
Nieuwe meetmethoden in gebruik
Voor de metingen op aanwezigheid van E.coli-bacteriën in drinkwater naar aanleiding van een onderhoud of reparatie aan ons leidingnet, maken we gebruik van kweekmethoden. Een nadeel van deze kweekmethode is dat er pas na zestien à achttien uur uitsluitsel kan worden gegeven over de eventuele aanwezigheid van E.coli. Mede daarom werken we sinds 2014 samen met andere drinkwaterbedrijven aan de ontwikkeling van een nieuwe en snellere meetmethode: de Real-Time PCR-methode (RT-PCR-methode). Die levert al na vier uur inzicht of er eventueel E.coli in het water aanwezig is. Sinds april 2018 is de Real-Time PCR-methode formeel voor een jaar wettelijk geaccepteerd door de Inspectie Leefomgeving en Transport. In 2018 is een aantal praktijkmonsters op deze nieuwe methode getest en geëvalueerd. Met ingang van 2019 is deze nieuwe methode ingezet op (spoed)monsters waarbij het belangrijk is om zo spoedig mogelijk vast te stellen of het drinkwater E. coli bevat. Daarnaast wordt er in 2019 door de drinkwaterlaboratoria gewerkt aan een uitbreiding van een RT-PCR-methode voor Enterococcen.
Verder gaan we vanaf 2019 nieuwe meetmethoden routinematig toepassen voor het vaststellen van nieuwe bedreigingen van de kwaliteit van het drinkwater. Het gaat om een brede Non Target en Suspect screening, waarmee onbekende organische stoffen kunnen worden gedetecteerd. Dit helpt ons te antwoorden op de trend van nieuwe opkomende stoffen in het milieu en grondwater.
In 2018 is een nieuwe zuiveringsinstallatie in gebruik genomen op productiebedrijf Noardburgum.
Investeringen in ontharding
De mate van kalkafzetting heeft invloed op de waardering en beleving van de waterkwaliteit. Daarom investeren we in onthardingsinstallaties op een aantal productiebedrijven. In 2018 startte de bouw van onthardingsinstallaties op de locaties Sijmons en Goor-Herikerberg (verwachte oplevering Goor-Herikerberg in 2020 en Sijmons in 2021).
Verder bouwen we op het productiebedrijf Ceintuurbaan (Deventer) een membraanfiltratie. Dit om chloride uit het water te verwijderen. Het project is opgestart in 2018. De installatie is in 2021 operationeel. Daarnaast is in 2018 een nieuwe zuiveringsinstallatie in gebruik genomen op het productiebedrijf Noardburgum om extra capaciteit in Friesland te creëren.
Leveringszekerheid van drinkwater
Water is een primaire levensbehoefte. Daarom moet de beschikbaarheid van topkwaliteit water 24/7 vanzelfsprekend zijn.
Minder ondermaatse leveringsminuten dan in 2017 en 2016
De belangrijkste KPI om de leveringszekerheid te bepalen, is het aantal ondermaatse leveringsminuten (OLM). Daarbij gaat het om het gemiddeld aantal minuten per jaar waarin onze klanten zonder water zitten. Onze doelstelling is een OLM van maximaal 14 minuten. De OLM bedroeg in 2018 19:45. (vergelijk 2017: 22:20, 2016: 19:52).
De OLM van 2018 was daarmee beter dan in de afgelopen twee jaar. Ondanks dat voldeden we nog niet aan onze ambitie. Een belangrijke reden daarvoor was de schade aan het net als gevolg van de zware storm in januari en een storing bij productiebedrijf Spannenburg eind december.
Drinkwatervraag op momenten 140 procent
De leveringszekerheid wordt beïnvloed door externe factoren. Dat hebben we in 2018 met een extreem droge en warme zomer aan den lijve ondervonden. In de zomermaanden was de drinkwatervraag op momenten 140 procent. Vitens heeft dan ook proactief de druk soms verlaagd om iedereen voldoende water te kunnen leveren.
In de zomermaanden hebben we de waterdruk voor sommige klanten in Friesland moeten verlagen. Daarom onderzoeken we in 2019 of we op sommige plekken grotere leidingen moeten aanleggen of een opjager moeten plaatsen die de waterdruk lokaal opvoert. Deze investeringen of maatregelen in het kader van regulier beheer en onderhoud worden, waar nodig, in 2019 of later uitgevoerd.
In de zomermaanden was de drinkwatervraag op momenten 140 procent.
Stijgende drinkwatervraag, hoger investeringsniveau
Op basis van strategische analyses verwachten we dat de jaarlijkse drinkwatervraag in 2021 in totaal 16,4 miljoen m3 hoger ligt dan in 2017 (plan 2021: 352,5 m3, werkelijk 2017 op basis van 99,4 procent gefactureerd: 336,1 m3). Om aan de stijgende vraag te voldoen, zijn investeringen nodig in de win- en distributiecapaciteit.
* Dit betreft het werkelijk verbruik over 2018, waarbij 43,9 procent van de levering aan klanten is gefactureerd. De cijfers voor 2019, 2020 en 2021 zijn afkomstig uit het jaarplan 2019-2021.
In 2017 bedroegen de (ondergrondse, bovengrondse en overige) bruto investeringen 108 miljoen euro, in 2018 130 miljoen euro en in 2019 verwachten we ruim 150 miljoen euro te investeren.
De droge zomer was aanleiding voor een extra analyse naar de win- en distributiecapaciteit. Daaruit bleek vooral een aantal knelpunten in Friesland, Overijssel en Gelderland.
Afsluiterbeleid geoptimaliseerd
Binnen het programma Effectief Assetmanagement startten we dit jaar met het optimaliseren van ons afsluiterbeleid. Dit met als doel het beperken van het aantal storingen. Op basis van een afweging tussen prestaties, kosten en risico’s bepaalden we wat per afsluiter het meest optimale onderhoudsregime is. In het algemeen luidde de conclusie dat het onderhoud met ingang van 2019 wordt geïntensiveerd ten opzichte van voorgaande jaren. We bepaalden welke afsluiter in welk jaar hoe vaak moet worden onderhouden. Het aangevulde onderhoudsregime wordt met ingang van 2019 ingevoerd en de komende jaren verder geoptimaliseerd.
Bescherming grondwaterbronnen
Niet alleen nu, maar ook over honderd jaar moet iedereen toegang kunnen hebben tot schoon en betrouwbaar drinkwater. Bescherming van onze grondwaterbronnen behoort daarom tot onze belangrijkste taken. Daarbij staat het bevorderen van een gezonde bodem en een gezond ecosysteem in onze waterwingebieden centraal. Drinkwater wordt in het infiltratiegebied gefilterd door de bodem. Daarom beschouwen we de bodem als ‘filter 0’.
Implementatie ‘Controle over natuurlijke bronnen’
Om onze grondwaterbronnen goed te kunnen beschermen, is in 2017-2018 binnen het programma ‘Controle over natuurlijk bronnen’ een methodiek ontwikkeld om de kwalitatieve staat van onze winningen in kaart te brengen. Vanaf 2018 kunnen we daarom gericht werken aan het beschermen en zelfs verbeteren van de kwaliteit van onze bronnen. Vanwege het overgangsjaar hebben we in 2018 nog geen geschikte KPI geformuleerd waar we op kunnen meten en sturen. Wel hebben we meerdere initiatieven ontplooid die bijdragen aan de bescherming en het schoner maken van onze bronnen. Voor het jaarverslag over 2019 zullen we wel rapporteren aan de hand van een KPI.
Early Warning Model ontwikkeld
Samen met provincies en andere waterwinbedrijven ontwikkelden we in 2018 een Early Warning Monitoring-systeem. Dat analyseert het verspreidingspatroon van mogelijke verontreinigingen in het grondwater, zodat waterbeheerders en waterwinbedrijven vroegtijdig beleid kunnen ontwikkelen en maatregelen kunnen nemen om te voorkomen dat drinkwaterbronnen vervuilen. In 2019 starten we met de gezamenlijke implementatie van het monitoringsysteem.
Integrale samenwerking centraal
Vanuit het belang van het beschermen van onze bronnen en het beperken van vervuilingsrisico’s, streefden we er de afgelopen jaren naar om andere activiteiten (zoals landbouw) zo veel mogelijk uit te sluiten in onze winningsgebieden. In 2018 zijn we echter gestart met het verkennen van een alternatieve benadering. Die gaat uit van een integrale kijk. Daarbij bepalen we in samenwerking met stakeholders in een gebied, de meest optimale aanpak van het beheer, rekening houdend met aanwezige belangen in dat gebied en zodanig dat de belangen van stakeholders het beste tot hun recht komen.
Samenwerking met boeren
Voor continuïteit in de levering van drinkwater is het van het grootste belang dat we onze bronnen beschermen tegen verontreiniging door onder meer bestrijdingsmiddelen, medicijnresten en meststoffen zoals nitraat.
Dit jaar werkten we samen met boeren om de risico’s op uitspoeling van onder meer nitraat naar het grondwater te beperken en tegelijkertijd het bedrijfsresultaat van landbouwbedrijven te vergroten. Concreet ging het om de programma’s Boeren voor Drinkwater (in Overijssel) en Vruchtbare Kringloop (in de Achterhoek). De landbouwbedrijven verkennen en experimenteren onder meer met andere mestmethoden; Vitens ondersteunt hen met kennis, het leveren van kalkkorrels met korting voor een betere bodem en door het medefinancieren van onderzoek. De programma’s worden in 2019 voortgezet. Daarnaast participeert Vitens ook in de bestuursovereenkomst Nitraat, met als doel om aan de Europese doelstellingen van de Kaderrichtlijn Water te voldoen.
Dit jaar werkten we samen met boeren om de risico’s op uitspoeling van onder meer nitraat naar het grondwater te beperken.
Campagne ‘Water uit Lokale Bron’
Dit jaar openden we twee pop-up Vitens Waterwinkels, in Utrecht en Leeuwarden. Dit als onderdeel van de campagne ‘Water uit Lokale Bron’. Met de campagne en de tijdelijke winkels willen we onze klanten bewuster maken van de oorsprong van hun eigen kraanwater. Tweederde van de Nederlanders weet namelijk niet waar hun kraanwater vandaan komt. Beide winkels leidden tot goede gesprekken met onze klanten.
Natuurbeheer en -behoud
Vitens beheert 2.600 hectare terrein, waarvan een deel natuurgebied is. Een gezond ecosysteem is onmisbaar voor een goede bescherming van onze natuurlijke bronnen. Bovendien geeft drinkwater uit een natuurgebied klanten vertrouwen in de kwaliteit van ons product.
Al onze terreinen worden ecologisch beheerd. Dat wil zeggen dat we de natuurwaarden in stand houden en waar mogelijk verbeteren, passend in het omringende landschap.
Net als in 2016 en 2017, voldeden we ook dit jaar aan het hoogste niveau (Goud) van de Barometer Duurzaam Terreinbeheer: de maatstaf voor een duurzaam beheer van openbare ruimtes.
In 2019 onderzoeken we of voldoen aan de Barometer Duurzaam Terreinbeheer ambitieus genoeg is.
Uit de stakeholderconsultatie 2018 bleek dat onze stakeholders belang hechten aan duurzaam natuurbeheer.
Beheerplannen
Voor ieder waterwingebied wordt eens in de tien jaar de vegetatie gemonitord en het beheerplan geactualiseerd.
In 2018 zijn elf beheerplannen opgesteld voor waterwingebieden waarvan de bestaande tienjarige beheerplannen afliepen.
In 2018 hebben al onze terreinbeheerders een training gedaan in het toepassen van de Meetlat Biodiversiteit van IPC Groene Ruimte. Met ingang van 2019 kunnen zij daardoor gestructureerd rapporteren over de biodiversiteit van onze terreinen.
Natuurbeleid opgesteld
Dit jaar stelden we ons natuurbeleid op. Daarmee is het natuurbeleid vastgelegd zoals we dat al een aantal jaren in de praktijk brengen. Het natuurbeleid is erop gericht de natuurwaarden en biodiversiteit in onze waterwingebieden te behouden en verder te ontwikkelen. Dit is belangrijk voor het beschermen van onze grondwaterbronnen, maar ook vervullen we hier een andere maatschappelijke rol: onze waterwingebieden zijn vaak mooie natuurgebieden waar mensen graag wandelen en fietsen.
Het natuurbeleid geeft kaders voor vier rollen die Vitens heeft in relatie tot de natuur: Vitens als watermaker, als natuurincusief bouwer, als natuurbeheerder en Vitens als maatschappelijk partner.
Nieuwe inrichtingsprojecten uitgevoerd
In 2018 voerden we een aantal inrichtings- en natuurontwikkelingsprojecten uit, waaronder Hammerflier en Soestduinen. In Hammerflier is een project uitgevoerd waardoor spoelwater langer in het gebied wordt vastgehouden voordat het wordt afgevoerd naar het oppervlaktewater. Dit bevordert de bodemvochtigheid en de ontwikkelingskansen van natte vegetatie. In Soestduinen creëerden we een ecologische verbindingszone tussen ons eigen terrein en de terreinen van andere natuurbeheerders in de omgeving.
Kalkkorreltoepassing voor natuurherstel
In 2018 werkten we mee met het pilotproject van Staatsbosbeheer op de Sallandse Heuvelrug. Daarbij werden kalkkorrels die als restproduct vrijkomen bij onze waterwinning, uitgestrooid in de natuur. In 2019 worden deze projecten geëvalueerd en wordt bekeken of het uitstrooien van kalk positieve effecten heeft op de flora en fauna.
Kalkkorrels die als restproduct vrijkomen bij onze waterwinning werden uitgestrooid in de natuur.
Materiaalstromen
Vitens is naast drinkwaterleverancier ook formeel een producent van grondstoffen. Daarbij gaat het om ijzerslib, humusstoffen en kalkkorrels die als restproducten vrijkomen bij de productie van drinkwater. In 2011 was de verwerking van restproducten nog een kostenpost van 1,7 miljoen euro, maar dat is inmiddels veranderd. In 2018 boekten we 73.000 euro winst met restproducten (vergelijk 2017: 52.000 euro).
Bijdrage aan een schone leefomgeving
We streven ernaar om duurzaam en circulair te ondernemen en zo bij te dragen aan een schone leefomgeving. Daarom willen we de stoffen die we aan de natuur onttrekken (water en reststoffen), volledig hergebruiken, opnieuw toepassen of terugbrengen in de natuur.
IJzerslib, humusstoffen en kalkkorrels die vrijkomen bij de waterproductie zijn in 2018 voor 99,8 procent nuttig hergebruikt (vergelijk 2017: 99,9 procent, 2016: 99,8 procent). We streven er de komende jaren naar om onze reststoffen in toenemende mate toe te passen in onze eigen wingebieden en zo de cirkel daadwerkelijk te sluiten.
Vitens is naast drinkwaterleverancier formeel ook een producent van grondstoffen.
Grondstoffen gebruikt voor bemesting en veevoeder
Dit jaar behaalden we, net als in 2017, het GMP+ certificaat (GMP staat voor Good Manufacturing Practices en is een certificering voor de levensmiddelenindustrie). Het certificaat onderstreept de kwaliteit van onze restproducten.
In 2018 leverden we een deel van onze kalkkorrels aan Agrifirm voor toepassing als meststof in de landbouwsector.
We optimaliseerden samen met Agrifirm de levering van kalkkorrels met als doel om te voldoen aan de eisen voor verwerking in de fabriek. Dat doel wordt vanaf 1 januari 2019 gerealiseerd, waardoor de kalk standaard bruikbaar is bij de productie van veevoeder (tot nu toe kan dat slechts in uitzonderlijke gevallen).
In 2018 voerden we een positief verlopen pilot uit rond de toepassing van onze kalkkorrels als meststof in de fruitteelt. De pilot was een samenwerking met CropSolutions en de Centrale Adviesdienst voor de Fruitteelt. Vanaf 2019 is levering aan de fruitsector een feit.
We verkochten 100 procent van onze humusstoffen aan het Duitse Humintech (vergelijk 2017: 100 procent).
Ingebruikname Reststoffen Informatie Systeem
We voerden de laatste verbeteringen in het Reststoffen Informatie Systeem (RIS) door en namen deze laatste versie in gebruik. Dat geeft informatie over onder meer transport en kwaliteit van reststromen. Sturing met RIS past in de strategische doelstelling van data-gedreven waterbedrijf. Op de productiebedrijven deden de procesoperators in 2018 een training over het managen van reststoffen. We ontwikkelden een nieuwe e-learningmodule over reststoffenmanagement, zodat het in 2019 logistiek handiger wordt om de training aan nieuwe procesoperators te geven.
Verkenning naar het productiebedrijf van de toekomst
In samenwerking met adviesbureau Metabolic voerden we een verkenning uit naar circulaire productiebedrijven. De uitkomsten van die verkenning zijn vastgelegd in een adviesrapport (’Circulair Spannenburg’). Dit rapport geeft inzichten voor het duurzaam inbedden van productiebedrijven in hun omgeving door het aangaan van samenwerkingen.